Realidade e literatura: ditadura militar chilena, forclusão dos horizontes de expectativa e portas entreabertas

Autores

DOI:

https://doi.org/10.5965/2175180312292020e0202

Resumo

Neste artigo, pretendo fazer uma reflexão sobre a relação entre a antropologia, a história e a literatura e o seu papel na leitura dos processos sociais, a partir de: (1) uma abordagem de duas obras literárias -  El Palacio de la Risa (2014), de Germán Marín e  Nocturno de Chile (2000), de Roberto Bolaño; (2) dos elementos de terreno de uma visita a um dos locais de detenção clandestina, tortura e extermínio da ditadura chilena (1973-1990); (3) do cinema documental de Patricio Guzmán, Carmen Castillo e Pablo Salas.  Através da sugestão conceptual de Daniel Bensaïd, exploro os limites da forclusão dos horizontes da expectativa, atribuível à supressão da ligação ao espaço da experiência, que conduz a uma anemia da razão crítica. Entre a ficção e o real, interrogo o encadeamento do imaginado, do imaginário e da realidade, e exploro a relação com os passados dolorosos, com o papel continuado do medo, bem como a sua superação, através dos mecanismos poderosos da memória colectiva no Chile.

Palavras-chave: Antropología. História. Literatura. Forclusão. Chile.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Biografia do Autor

Paula Godinho, Universidade Nova de Lisboa

Paula Godinho, n:1960, PhD Antropologia, FCSH-UNL, 1998, p.godinho@fcsh.unl.pt, investigadora no Instituto de História Contemporânea e professora associada com agregação no Departamento de Antropologia da FCSH-Universidade Nova de Lisboa. Entre outras obras publicou: Memórias da Resistência Rural no Sul (Couço, 1958-1962), Celta, 2001; O leito e as margens - Estratégias familiares de renovação e situações liminares no Alto Trás-os-Montes raiano, Colibri, 2006; Festas de Inverno no Nordeste de Portugal – património, mercantilização e aporias da «cultura popular», 100Luz, 2010; «Oír o galo cantar dúas veces» -Identificacións locais, culturas das marxes e construción de nacións na fronteira entre Portugal e Galicia, Imprenta Deputación Ourense, 2011; O futuro é para sempre - Experiência, expectativa e práticas possíveis, Letra Livre e Através Editora, 2017. Publicou e coordenou livros e artigos em vários países, e é professora convidada de diversas universidades (Espanha, França, Brasil). Comissariou a exposição “Entre Margens – O Tratado de Limites de 1864 entre Portugal e Espanha” no ANTT (2014-2015). Fundadora da Red(e) Ibero-Americana Resistência e/y Memória. Prémio Xesús Taboada Chivite, 2008 (Espanha). Coordenadora da linha de investigação «Usos do passado, memória e património cultural», do IHC-FCSH-NOVA.

Referências

BENSA, A.; POUILLON, F. org. (2012) Terrains d’écrivains – Littérature et ethnographie, Paris, Anacharsis.

BENSAÏD, Daniel (2013) Espectáculo, Fetichismo, Ideologia (um livro inacabado), Fortaleza, Plebeu Gabinete de Leitura.

BERNAD, Clemente (2011) Desvelados, s/l, Alkibla Editorial.

BOLAÑO, Roberto (2000) (2017) Nocturno de Chile, Barcelona, Debolsillo.

CONNERTON, Paul (1989) Como as sociedades recordam, Oeiras, Celta.

GODELIER, Maurice (2015) L’imaginé, l’imaginaire & le symbolique, Paris, CNRS Editions.

Autor (2016) “Futuros passados, futuro ausente ou um terraço para outra coisa ainda? Um ensaio sobre usos da memória, teoria e métodos”, in Manuel Lisboa, coord. Metodologias de investigação sociológica, Famalicão, Húmus, pp. 131-162

Autor (2017) “La résistance à la dictature portugaise et le sceau de la mémoire: l’archive sensible d’Aurora Rodrigues”, in Maria-Benedita Basto e David Marcilhacy, dir. L’archive sensible : mémoires, intimité et domination, Paris, Editions Hispaniques :155-170

Autor (2019) “Quando os sujeitos pesam mais do que os objectos: políticas de memória, processo revolucionário e co-implicação” in Pablo Pozzi e Paula Godinho, coord. Insistir con la esperanza - El compromiso social y político del intelectual, Buenos Aires, CLACSO:81-112,

http://biblioteca.clacso.edu.ar/clacso/gt/20190517055140/Insistir_con_la_esperanza.pdf

GREENHOUSE, C.; MERTZ, E.; WARREN, K.(Ed.) (2002) Ethnography in Unstable places – Everyday Lives in Contexts of dramatica Political Change, Durham e Londres, Duke University Press.

JABLONKA, Ivan (2014) L´Histoire est une littérature contemporaine – Manifeste pour les sciences sociales, Paris, Seuil.

KAVAFIS, Konstandino (1994) Páginas íntimas, Lisboa, Hiena.

KOSELLECK, Reinhart (1979) [1983] Futuro passado – Para una semantica de los tiempos históricos, Barcelona, Paidos.

LEFRANC, Sandrine (2002) “La « juste distance » face à la violence”, Revue internationale des sciences sociales, n° 174/4, pp. 505- 513.

LOFF, Manuel (2000) "Esquecimento, revisão da História e revolta da memória" in Iva Delgado et alii, orgs., De Pinochet a Timor Lorosae. Impunidade e direito à memória, Lisboa, Cosmos:189-199.

LOFF, Manuel (2015) “A luta pela memória em Portugal: da ditadura, da revolução” in Manuel Loff et al. Ditaduras e revoluções – Democracias e políticas da memória, Coimbra, Almedina: 23-144.

LOFF, Manuel; PIEDADE, Filipe; SOUTELO, Luciana Castro, org. (2015) Ditaduras e revoluções – Democracias e políticas da memória, Coimbra, Almedina.

LOGAN, William; REEVES, Keir (2009) Places of Pain and Shame: Dealing with 'Difficult Heritage', London, Routledge.

LOWENTHAL, David (1983) The Past is a Foreign Country, Cambridge, Cambridge University Press.

MARÍN, Germán (2016) ]2014] O Palácio do Riso, Lisboa, Antígona (trad. Helena Pitta El Palacio de la Risa)

MERTZ, Elizabeth (2002) “The Perfidy of gaze and the pain of Incertainty: Anthropological Theory and the Search for Closure”, in GREENHOUSE, C.; MERTZ, E.; WARREN, K.(Ed.) (2002) Ethnography in Unstable places – Everyday Lives in Contexts of dramatica Political Change, Durham e Londres, Duke University Press, pp.355-378.

MISTRAL, Gabriela (1967) ]1975] Poesias, seleção e prólogo de Eliseo Diego, Havana, Casa de las Americas.

PADILLA BALLESTEROS, Elías (1995) La Memoria y el Olvido : Detenidos Desaparecidos en Chile, Santiago, Éd. Orígenes.

RAMONET, Ignacio (2009) Le Krach parfait. Crise du siècle et refondation de l’avenir, Paris, Galilée.

RANCIÈRE, Jacques (2016) Les Bords de la Fiction, Paris, Fundação Calouste Gulbenkian.

ROUSSO, Henry; CONAN, Eric (1994) Vichy, un passé qui ne passe pas, París, Fayard.

SLUKA, J. A. (1992) “The Anthropology of conflict”, in NORDSTROM, C; MARTIN, J. (ed.)(1992) The paths to Domination, Resistance and terror, Berkeley e Los Angeles, UCP.

SCHMIDT, Bettina E.; SCHRÖEDER, Ingo W., ed. (2001) Anthropology of violence and conflict, London, Routledge.

TRAVERSO, Enzo (2005) Le passé, modes d'emploi - histoire, mémoire, politique, París, La Fabrique Editions.

TRAVERSO, Enzo (2019) Melancolía de Izquierda – Después de las Utopías, Barcelona, Galaxia Gutemberg.

TUNBRIDGE, J. E.; ASHWORTH, G. J. (1996) Dissonante Heritage: The management of the Past as a resource in Conflict, Chichester-New York, Wiley.

UZZELL, D. ; BALLANTYNE, R., eds. (1998) Heritage and Environmental Interpretation: Problems and Prospects, Norwich, The Stationary Office.

WARREN, Kay B. (2002) “Toward an Anthropology of fragments, Instabilities and Incomplete Transitions”, in GREENHOUSE, C.; MERTZ, E.; WARREN, K.(Ed.) (2002) Ethnography in Unstable places – Everyday Lives in Contexts of dramatica Political Change, Durham e Londres, Duke University Press, pp. 378-392.

Downloads

Publicado

2020-04-20

Como Citar

GODINHO, Paula. Realidade e literatura: ditadura militar chilena, forclusão dos horizontes de expectativa e portas entreabertas. Revista Tempo e Argumento, Florianópolis, v. 12, n. 29, p. e0202, 2020. DOI: 10.5965/2175180312292020e0202. Disponível em: https://periodicos.udesc.br/index.php/tempo/article/view/2175180312292020e0202. Acesso em: 28 mar. 2024.